‘Ja hoor, vandaag hoorden we er toch echt een: een grutto bij het Kraaiennest! En dat is ook de bedoeling, gezien het gespreide bedje dat daar voor ze is opgemaakt.
Klanknabootsing
De naam grutto is een zogenoemde ‘onomatopee’: een woord dat de klank nabootst van dat waar het naar verwijst. Ouders van jonge kinderen gebruiken deze klanknabootsende woorden vaker: een trein is een ‘tjoektjoek’, een auto een ‘toetoet’ en een ‘miauwmiauw’ een poes.
De grutto roept regelmatig iets dat op ‘grutto’ lijkt. En ook veel andere vogelnamen zijn op klanknabootsing gebaseerd, zoals ‘koekoek’, ‘tjiftjaf’ en ‘kievit’. Natuurlijk roepen ze niet letterlijk hun naam, maar dat komt omdat ons schrift en onze spraakorganen helemaal niet geschikt zijn om vogelgeluiden na te bootsen.
Kukeleku!
En dan hangt het ook nog af van de taal waarin je het gebruikt: wij vinden dat de haan ‘kukeleku’ zegt maar in het Spaans zegt ie ‘quiquiriqui’ en in het Afrikaans ‘koekelekoe’. Terwijl we het toch over dezelfde vogel hebben…
Er zijn ook vogelnamen die verwijzen naar het geluid dat de vogel maakt, maar dat geluid niet direct nabootsen. Dat zijn ‘half-onomatopeeën’. Voorbeelden zijn ‘krakeend’ en ‘schreeuwarend’. En andere vogelnamen zijn in de loop der tijd zo veranderd dat hun klanknabootsende afkomst niet meer zo duidelijk is, zoals ‘reiger’, ‘leeuwerik’ en ‘nachtegaal’.
Oude woorden
Onomatopeeën zijn lang geleden ontstaan. ‘Raaf’, ‘roek’ en ‘koekoek’ zijn klanknabootsende namen die waarschijnlijk al voorkwamen in een verre voorloper van het Nederlands en andere Europese talen: het Indo-Europees, dat zes- tot achtduizend jaar geleden werd gesproken. Als geschreven woord zijn ze teruggevonden in oude Nederlandse teksten uit de 12de en 13de eeuw.
Terug naar de grutto
De naam grutto is voor het eerst teruggevonden in publicaties uit de 18de eeuw. Daarvoor werd de grutto ‘poelsnep’ of ‘marel’ genoemd. Maar hoe ze ook ooit genoemd zijn, belangrijker is dat we ze meer gaan zien en horen in ons mooie Midden-Delflandgebied. En dat we ze dan allemaal hun eigen naam horen roepen is mooi meegenomen!’
Eerste bijdrage van Toine Andernach uit Den Hoorn, MDV-lid, vogelliefhebber en taalkundige. Onlangs verscheen zijn boek Baardman & Boterkontje. De vogel en zijn naam.
Foto: Renata de Wit
Noot van de redactie: blijf vanwege het (aankomende) broedseizoen op de paden en uit het weiland, houd hond aan de lijn en kat liefst binnen, laat geen afval achter en: vergeet je verrekijker niet!
In het nieuws:
https://www.bnnvara.nl/vroegevogels/artikelen/waarom-de-baardman-baardman-heet
https://www.ad.nl/delft/van-baardman-tot-boterkontje-vogelaar-toine-schrijft-een-boek-over-de-betekenis-van-vogelnamen~a8a1e9053/
https://www.ad.nl/westland/grutto-s-hebben-vogelparadijs-in-het-kraaiennest-al-massaal-gevonden~a828edb7/
